«Նպատակահարմա՞ր է անընդհատ չկարդացվող գիրք հրատարակելը»

«Զանգակ» հրատարակչության թարգմանական ծրագրերի համակարգող և միջազգային կապերի պատասխանատու ԱՐԹՈՒՐ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք Ֆրանկֆուրտի գրքի միջազգային տոնավաճառում Հայաստանի մասնակցության, հայաստանյան գրաշուկայի հիմնախնդիրների և ժամանակի պահանջներին համահունչ արվող քայլերի մասին:

-Սկսենք Ֆրանկֆուրտից. արդյունավե՞տ էր մասնակցությունը գրքի ամենամեծ տոնավաճառին:
-Ֆրանկֆուրտի գրքի միջազգային տոնավաճառում ներկայանում են աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների հրատարակչությունները, մի մասը՝ ազգային տաղավարներով, մյուսները իրենց կազմակերպության տաղավարով: Նպատակը համագործակցության եզրեր գտնելն է, նոր ծրագրեր սկսելը: «Զանգակ» հրատարակչությունը 17-րդ անգամ է մասնակցում Ֆրանկֆուրտի գրքի տոնավաճառին: Հանդիպել ենք աշխարհի ամենախոշոր հրատարակչությունների ներկայացուցիչների հետ, նրանք ներկայացրել են իրենց գրքերը: Դրանց մի մասը կուսումնասիրենք Երևանում, հեղինակային իրավունքների շուրջ պայմանավորվածություններ ձեռք կբերենք, եկող տարիների ընթացքում կհրատարակենք հայերեն: «Զանգակ» հրատարակչությունն իր հերթին ներկայացրել է Հայաստանում հրատարակած գրքերը` հեղինակային իրավունքները վաճառելու նպատակով: Միևնույն ժամանակ, քանի որ դա ազգային տաղավար էր, մենք խնդիր ունեինք նաև հայաստանյան գրականությունը ներկայացնելու: «Զանգակը» մեծ ուշադրություն է դարձնում մանկական գրականության տեսականիներ կայացնելու վրա, ներկայացրել ենք նաև ճանաչողական, գիտական, պատմական ուղղվածությամբ գրքեր:
-Ժամանակակից հեղինակների ներկայացրե՞լ եք, և ի՞նչ արձագանքներ են եղել:
-Ներկայացրել ենք մասնավորապես Դիանա Համբարձումյանի «Փեակների տարաբախտություն» վեպը: Հետաքրքրությունը մեծ էր, բայց պետք է տեսնենք, թե հետո ինչ կլինի, որովհետև արձագանքները տոնավաճառից հետո են լինում: Մանկական գրականությունից ներկայացրել էինք «Ժիրո» զվարճալի այբբենարանը (հեղինակ՝ Արևի Դոր), «Չիփչունիչուն» (հեղինակ՝ Նաիրա Եդիգարյան), «Կապույտ աղվեսը»՝ հայերեն, անգլերեն և ռուսերեն (հեղինակ՝ Լիլիթ Ալթունյան), «Ծուռ Դավիթը»՝ հայերեն և անգլերեն (հեղինակ՝ Ջուլիեթ Սոմանդ), «Պլաստիլինե հերոսների» շարքը և այլն: ՈՒրախությամբ պիտի փաստեմ նաև, որ Faber&Faber անգլիական հրատարակչության գլխավոր խմբագիրներից մեկը միանգամից նկատեց ու առանձնացրեց Արևիկ Դորի «Ժիրո» այբբենարանը: Նաև մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց «Երևան» ճեպանկարների գիրքը, որը կրկին ներկայացրել էինք անգլերեն ու հայերեն տարբերակներով:
-«Աջակցություն հայ գրականության թարգմանությանը» դրամաշնորհային ծրագիրն ի՞նչ ձևաչափով է ներկայացվել դրսի հրատարակիչներին:
-Տպագրվել են բուկլետներ` ծրագրի մասին համառոտ ինֆորմացիայով, նշված է նաև կայքը, որտեղից կարող են ավելի ծավալուն տեղեկություն ստանալ: Բացի այդ, տոնավաճառի շրջանակում տեղի ունեցավ միջոցառում, ՀՀ մշակույթի փոխնախարար Ներսես Տեր-Վարդանյանը հայկական տաղավարում ներկայացրեց ծրագիրը: Հանդիպումների ընթացքում մենք նույնպես տեղեկացնում ենք այդ մասին մեր գործընկերներին:
-Մեկ տարուց ավելի խոսվում է «Աջակցություն հայ գրականության թարգմանությանը» ծրագրի մասին, ի՞նչ տեսանելի արդյունքներ են գրանցվել:
-Մեկ տարուց ավելի խոսվում է Հայաստանում, առաջին անգամ է, որ վերջնական տեսքով ներկայացվում է դրսում, այս ծրագրի հասցեատերը արտասահմանյան հրատարակիչն է: Այլ երկրների փորձը ցույց է տալիս, որ երկրի գրականությունը, գրողին միջազգային գրքի հարթակում ներկայացնելու ամենաարդյունավետ ձևաչափն է սա: Մենք պետք է խրախուսենք արտասահմանյան հրատարակչին, որպեսզի նա հայ գրականությունը ներկայացնի իր երկրում՝ տարածելով մեր մշակույթը:
-Ջոն Մալկովիչը Խաչատրյանի միջազգային 5-րդ փառատոնի շրջանակում ներկայացրեց հատված Էռնեստո Սաբատոյի «Հերոսների և գերեզմանների մասին» նովելից` երաժշտության ուղեկցությամբ, որին հաջորդեց ընթերցանությունը Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմից: Հրաշալի կլիներ, եթե Մալկովիչը Նարեկացուն ներկայացներ նաև այլ բեմերում: Ի՞նչ է պետք նման բնույթի գովազդեր ունենալու համար:
-Չի կարելի խառնիխուռն գովազդեր անել: Պետք է լինի թիրախային, հստակ սահմանված նպատակային քայլերի տրամաբանական շղթա՝ վերջնական արդյունքի գնահատմամբ: Նարեկացին և, օրինակ, Դեն Բրաունը գովազդային տարբեր արշավներ են պահանջում, մարքեթինգային տարբեր քայլեր են ենթադրում: Այլ հարց է, որ այսօր գրականության աշխարհում անհնար է պատկերացնել գրահրատարակչությունն առանց գովազդի` սկսած գրքի ձևավորումից, վերջացրած գրողների շրջագայություններ կազմակերպելով: Յուրաքանչյուր գրող լինում է որևէ գրական գործակալության հաճախորդը: Գրողը միայն գրում է, մնացած հարցերով զբաղվում է գործակալությունը:
-Երկրի ներսու՞մ, թե՞ դրսում ներկայացնելու համար:
-Ե՛վ ներսում, և՛ դրսում, մեկը մյուսից անջատ չեն կարող լինել: Ասեմ` ինչու: Եթե գրողն իր երկրում հայտնի չէ, դրսում նրանով ոչ ոք չի հետաքրքրվի: Երբ ես մոտենում եմ, օրինակ, չիլիական որևէ հրատարակչի, առաջինը հարցնում եմ` ու՞մ են կարդում Չիլիում: Նույնը մեզ են հարցնում` ու՞մ են կարդում Հայաստանում:
-Ֆրանկֆուրտի գրքի տոնավաճառում Ադրբեջանի ներկայացուցիչները սադրանքի փորձ էին արել, ինչը, կարծում եմ, աննախադեպ չէր:
-Ադրբեջանը ցույց տվեց, որ ցանկացած հարթակ օգտագործում է Հայաստանին այս կամ այն կերպ վնասելու համար: Նրանց հետ անմիջապես շփվելիս զգում ես, թե ինչքան մեծ է ատելությունը: Գրքի տոնավաճառը, որը ոչ մի կապ չունի քաղաքական ակցիաների հետ, որտեղ աշխարհի տարբեր երկրներից մարդիկ են գալիս բոլորովին այլ նպատակով, նրանք օգտագործում են հակահայկական քարոզչության համար. գալիս են հայկական տաղավար և փորձում գողանալ Արցախի ու Հայաստանի քարտեզները: Ադրբեջանական լրատվամիջոցները, միջադեպին անդրադառնալով, գրել էին, որ տոնավաճառում իբր եղել է Արցախի տաղավար, և իրենց մշակույթի նախարարության աշխատակիցները քաջաբար ոչնչացրել են տաղավարն ու քարտեզներն առգրավել: Այսինքն, սա նրանց պատկերացրած սցենարն է, կամ կուզեին, որ այդպես լիներ:
-Վերադառնանք հրատարակչական խնդիրներին. ինչպե՞ս եք կատարում ընտրությունը` թարգմանական գրականությունը հայ ընթերցողին ներկայացնելու համար: Հաջողվու՞մ է հետ չմնալ համաշխարհային գրականության ընթացքից:
-Մեզ կարող են առաջարկել հեղինակների, որոնք, ԱՄՆ-ում ժողովրդականություն են վայելում, բայց մենք մեր ընթերցողի պահանջարկից դատելով ենք հասկանում՝ արդյոք տվյալ գիրքը սպառում կունենա՞ մեզ մոտ, թե՞ աննկատ կմնա: Եթե չեն կարդալու, բայց մենք, միևնույն է, հետևելով տենդենցին, հրատարակենք, ապա կստացվի հետ չմնացի՞նք: Կարևոր է ներկայացնել այն հեղինակին, որը կհետաքրքրի քո ընթերցողին, ակտուալ կլինի քո հասարակության խնդիրների համատեքստում: Իհարկե, փորձում ենք նաև նորամուծություններ բերել Հայաստան, ներկայացնել այն գրողներին, գրական այն ժանրերը, որոնք ծանոթ չեն մեր ընթերցողին կամ քիչ են ծանոթ: Ընտրությունը բարդ է: Պատկերացրեք, միայն անցած շաբաթ մեզ մոտ 200 հեղինակի են ներկայացրել, պարզ է, որ այդքան հեղինակի չենք կարող անդրադառնալ, պետք է ընտրություն կատարենք՝ ծանոթանալով նրանց գործերին:
-Դրսի շուկայում մեր դասակա՞ն, թե՞ ժամանակակից գրողները կարող են հետաքրքրություն առաջացնել:
-Փորձը ցույց է տալիս, որ նրանց ավելի շատ հետաքրքրում է` ինչ է այսօր կատարվում քո երկրում, ինչ են գրում, ինչ են կարդում, ինչ մտածողություն ունի այօրվա հայը, այդպիսով, անկասկած, հետաքրքրվածությունը, ժամանակակցի կողմն է: Բացառություններ գուցե լինեն: Ընտրությունը բավական բարդ է, որովհետև հայաստանյան գրական դաշտը դրսում ուսումնասիրված չէ, նրանք ոչինչ չգիտեն մեր մասին: Հաճախ ենք ասում, որ Սարոյանը, Բոհջալյանը հայկական արմատներով ամերիկացի գրողներ են, բայց մենք չենք կարող Հայաստանը ներկայացնել այս հեղինակներով, որովհետև աշխարհի համար նրանք ամերիկացի գրողներ են: Ամերիկացու համար Սարոյանը Հայատանը չէ, նա չի տեսնում Հայաստանը Սարոյանի միջոցով: Դրսի շատ հրատարակիչների համար Հայաստանը անծանոթ երկիր է, անծանոթ լեզու, անծանոթ գրականություն: Ոմանք մտածում են` հայ գրականությունը նման է թուրքականին, ոմանք` իրանականին, ոմանք էլ կարծում են, թե մենք ռուսերեն ենք գրում, տառեր չունենք: Այս պայմաններում ակնկալել, որ «Աջակցություն հայ գրականության թարգմանությանը» ծրագիրը ներկայացնելուց անմիջապես հետո 20 հայ գրողի կթարգմանեն, իրատեսական չէ: Տեսեք, Արամ Պաչյանը ներկայացվել է ՈՒկրաինայում, արևելաեվրոպական երկրներում, որտեղ քիչ թե շատ պատկերացում ունեն Հայաստանի մասին: Իսկ, օրինակ, Իսլանդիայում մեզ քարտեզի վրա չեն գտնի: Արդյունքի հասնելու համար ժամանակ է պետք, համառություն ու հետևողական, շարունակական, անընդհատ աշխատանք:
-Մենք ունենք «Ոսկե ծիրան», որը կարևոր իրադարձություն է կինոաշխարհում: Նույնպիսի հնչեղությամբ գրական փառատոնը լավ միջոց չէ՞ մեր երկիրն ու մեր գրականությունը պրոպագանդելու համար:
-Թվում է` փառատոնը մեծ իրադարձություն է, բայց եթե համեմատենք այն ամենի հետ, ինչ կատարվում է արտասահմանում, ապա ստանդարտ փառատոնն արդեն ինչ-որ չափով սպառել է իրեն: Քո երկիր եկող մարդը պետք է գործնական շահ ունենա, քո տոնավաճառը պետք է ինչ-որ բան առաջարկի, որ նա չի գտնի մեկ այլ տեղ: Ինչու՞ ենք մենք գնում Ֆրանկֆուրտի տոնավաճառ, ոչ թե Վիլնյուսի կամ Թբիլիսիի: Որովհետև Ֆրանկֆուրտը դարձել է համաշխարհային հրատարակչական ամենամեծ աշխատավայրը: Միայն այս տարի 45 հանդիպում ենք ունեցել, գոնե 20-ը կհաջողի: Վրաստանի գրքի տոնավաճառում ընդամենը ծանոթանալու ենք վրացական գրականությանը, ինչը կարող ենք համացանցով կամ Ֆրանկֆուրտի տոնավաճառի վրացական տաղավարում էլ անել: Պետք է հասկանանք ի՞նչ ենք ուզում, որ «Պինգվին գրուպի» կամ մեկ այլ հրատարակչության ներկայացուցիչը գա Հայաստան, որպեսզի Գառնի-Գեղա՞րդ գնա, մի քանի հյուրանոցներ աշխատեն, թե՞ գործնական կապեր ստեղծվեն: Պետք է «Պինգվինի» ներկայացուցիչը գործնական պատճառ ունենա, որը նրան ստիպի գալ Հայաստան: Ենթադրենք` լինի թվային գրքերի փառատոն, որը միայն մեզ մոտ է անցկացվում, ստեղծենք տաղավարներ, միջավայր, թվային գրքեր հրատարակողները գան Հայաստան` գործնական հանդիպումներ ունենալու համար: Այսինքն, պետք է թիրախավորված լինի միջոցառումը:
-Մի հարց էլ` մեր գրահրատարակչական շուկայում առկա կառուցվածքային վերջին փոփոխությունների մասին, որոնց արդյունքում պետական աջակցությամբ այսուհետ տպագրվելու են ժամանակակից հեղինակների միայն անդրանիկ գրքերը: Ձեր հրատարակչության օրինակով կարո՞ղ եք ասել՝ մշակույթի նախարարության այս նորարարությունը ի՞նչ է փոխել գրքի շուկայում:
-«Զանգակի» հրատարակած գեղարվեստական գրականության քիչ տոկոսն էին կազմում պետական աջակցությամբ հրատարակությունները: Պետական պատվերով ու աջակցությամբ հայագիտական նշանակություն ունեցող որոշ գրքեր ենք հրատարկել, մի քանի թարգմանական գրքեր: Այս ծրագրի փոփոխությունը մեզ չի խոչընդոտել հրատարակելու այն, ինչ պլանավորում էինք հրատարակել, օգտվել ենք նաև նախարարության՝ անդրանիկ գրքի աջակցության ծրագրից: Ինչ մինչ օրս արել ենք, նույն կերպ շարունակում ենք:
Ինչ վերաբերում է ժամանակակից գրողներին, զուգահեռը տանեմ արտասահմանի հետ: Ոչ մի երկրում պետությունը չի աջակցում գրողին, որ նա իր գրքերն անվերջ տպագրի: Կան սկսնակների համար բազմաթիվ ծրագրեր, խրախուսական նախագծեր, ամեն կերպ օգնում են, որ սկսնակը մտնի գրական աշխարհ, իսկ հետո արդեն նա ինքնուրույն պետք է առաջ գնա:
-Եթե լավ հեղինակ է ու հնարավորություն չունի երկրորդ-երրորդ գրքով ներկայանալու, պետք է անտեսվի՞:
-Գրողը պետք է ստեղծի գրականություն, որ կհետաքրքրի ընթերցողին: Եթե Ձեր ասած` շատ լավ հեղինակի գիրքը մտնում է շուկա, ու ոչ ոք չի կարդում, նպատակահարմա՞ր է անընդհատ չկարդացվող գիրք հրատարակելը: Նշանակում է` աջակցությունը պետք է ուրիշ տեղ ուղղել: Թող աջակցեն հրատարակիչներին` կազմակերպելու շնորհանդեսներ, առաջատար հեռուստաընկերություններով գրքերի մասին հաճախակի հաղորդումներ լինեն, ռադիոհաղորդումներ ֆինանսավորվեն, աջակցեն, որ բոլոր գրադարանները գնեն ժամանակակից գրողի գրքերը, գրական շրջագայություններ կազմակերպվեն Հայաստանի քաղաքներով: Այսինքն, գիրքը հասցնեն ընթերցողին: Վստահ եմ` համակարգված աշխատանքի դեպքում շատ բան կփոխվի գրքի շուկայում: Եթե գիրքը տպագրվում ու մեռնում է, դա ոչ մի տեղ չտանող ճանապարհ է:
-Կար մի շրջան, երբ շատ էր խոսվում լավ թարգմանիչների պակասի մասին: Այսօր արդեն բավական շատ են թարգմանական գրքերը, ըստ այդմ` նաև լավ թարգմանիչնե՞րը:
-Թարգմանիչների թեման ամենացավոտներից է: Լավ թարգմանիչների կարիք Հայաստանում շատ ունենք: Ավելին, մենք կարիք ունենք ամենատարածված լեզվից` անգլերենից, լավ թարգմանիչների: Գուցե պարադոքս թվա՝ ամեն տարի հարյուրավոր ուսանողներ են ավարտում անգլերենի իմացությամբ, բայց լավ թարգմանության համար միայն լեզվի իմացությունը բավարար չէ, պետք է գրական հոտառություն, լայն աշխարհայացք, մշակութային բազա, գիտելիքներ համաշխարհային գրականությունից և, որ ոչ պակաս կարևոր է, կենսափորձ:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ